دیپلماسی علمی و جذب دانشجوی خارجی؛ ظرفیت فراوان و فرصت کم

براساس برنامه ششم توسعه کشور، برخی از دانشگاه‌های بزرگ ایران، ماموریت بین‌المللی یافته‌اند تا تعداد دانشجویان خارجی را به ۱۰ درصد کل دانشجویان خود افزایش دهند. براین اساس دانشگاه های ایران برای دستیابی به این هدف، باید بیش از 75 هزار دانشجوی خارجی جذب نمایند، امری که اگرچه با توجه به پتانسیل داخلی دانشگاه ها امکان پذیر است، اما با دشواری هایی نیز همراه است.

در حال حاضر، دانشگاه المصطفی، دانشگاه امام خمینی (ره) با یکهزار و 577 دانشجو، دانشگاه فردوسی مشهد با یکهزار و 26 دانشجو، دانشگاه تهران با  859 دانشجو و دانشگاه قم با  446 دانشجو از دانشگاه ‌هایی هستند که توانسته اند بیشترین تعداد دانشجویان خارجی را جذب کنند. با اینحال به نظر می رسد این دانشجویان خارجی بیشتر از مهاجران افغانستان، سوری و عراقی هستند که به ایران آمده و یا حتی در ایران متولد شده، با زبان فارسی کاملا آشنا بوده و به دانشگاهها کشورمان راه یافته اند.

حال در دوران پسابرجام،  وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان یک دستور کار بین المللی،  جذب دانشجویان خارجی از سراسر جهان را مدنظر قرار داده و قدم های نخستین را در این مسیر و در راستای “دیپلماسی علمی” برداشته اند.

نمایشگاه دو روزه “آموزش عالی استار” مالزی که روز شنبه در مرکز نمایشگاه های کوالالامپور گشایش یافت و دو دانشگاه علامه طباطبایی و علوم پزشکی تهران و نماینده کارگروه تازه شکل گرفته “آموزش عالی در ایران” برای نخستین بار با هماهنگی رایزنی علمی ایران در شرق آسیا در آن شرکت کرده اند و این امر نشان دهنده قدم های قاطع دولت برای جذب دانشجوی خارجی حتی در دورترین نقاط جهان است.

شرکت در این نمایشگاه ها و رقابت با سایر دانشگاه های جهان فرصت مناسبی به دست می دهد تا دانشگاه ها در مقایسه با رقبا علاوه بر به نمایش گذاشتن ظرفیت ها و توانمندی های خود، چالش ها و ضعف های خود از جمله در زمینه جذب دانشجو در دوران پسابرجام را نیز مورد ارزیابی قرار گرفته و رفع نمایند.

کسب تجربه از کشورهایی مانند مالزی که پس از کمتر از دو دهه تلاش و برنامه ریزی دقیق توانست به یکی از قطب های جذب دانشجوی خارجی تبدیل شده برای ایران می تواند مهم باشد  و با توجه پیشرفت این کشور در توسعه آموزش عالی و نیز جذب ده ها هزار دانشجوی خارجی، دروازه خوبی برای بین المللی شدن دانشگاه های ایران باشد.

مالزی طی فقط 15 سال توانست ده ها هزار جوان از کشورهای مختلف را در مراکز آموزش عالی خود جذب کند، در حدود بیش از 100 هزار دانشجوی  تاکنون از این کشور فارغ التحصیل شده اند و بیش از 100 هزار دانشجوی خارجی دیگر هم اکنون در این کشور شاغل به تحصیل هستند. هم اکنون بیش از 10 دانشگاه بزرگ بین المللی در این کشور شعبه دارند و دانشگاه های ملی این کشور نیز در انواع رده بندی های بین المللی رتبه های درخشان کسب می کنند. حضور این تعداد دانشجو و نیز حضور تعداد زیادی از شعب بین المللی دانشگاه های معتبر دنیا این فرصت را به این کشور داد تا به طور دایم به دنبال کاهش نقاط ضعف و تبدیل آن به فرصت ها جدید باشد، روز به روز بر تعداد دانشجویان خارجی بیافزاید و خود را به مرکزی برای آموزش عالی کشورهای جهان سوم و یا در حال توسعه تبدیل کند.

این رکن دیپلماسی علمی مالزی اگر چنانچه طبق برنامه فعلی پیش برود، به زودی این کشور می تواند فارغ التحصیلان مراکز آموزش عالی خود را در کرسی های مهم رهبری و دولتی و غیردولتی کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و برخی کشورهای خاورمیانه و نقاط دیگر جهان ببیند و شاهد تاثیر آنها در توسعه بیشتر و هماهنگ تر مناسبات در عرصه مختلف جهانی باشد.

ضمن آنکه به لحاظ اقتصادی نیز از محل بین المللی شدن و جذب دانشجویان خارجی، سودهای اقتصادی کلانی  نصیب مالزی شده و آمار نشان می دهد بیش از 100 میلیارد دلار تاکنون در این بخش از طریق جذب جوانان در دانشگاه های خود درآمد کسب کرده است.

این تجربه مهمی برای آموزش عالی ایران می تواند باشد ، چراکه امروزه دانشگاه ها به عنوان پرورش دهندگان نخبگان و نسل بعدی تصمیم ساز جوامع و نیز تولید کنندگان علم و فناوری که یکی از ابزارهای ایجاد تعامل و ارتباطات بین المللی است، سهم بسیار مهمی در سیاست خارجی دارند.

تغییرات بنیادین  در معادلات جهان امروزی در جهت تغییر منابع قدرت و ثروت از “قدرت سخت” به  “قدرت نرم”، کشورها را بر آن داشته تا از قدرت علمی، فناوری و دانشگاهی خود درجهت منافع ملی در کشورهای دیگر سود ببرند.

“مجید رضا مومنی” عضو گروه روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی که در این نمایشگاه مالزی شرکت کرده معتقد است: امروزه در هیچ حوزه ای نمی توان در انزوا ماند. “وابستگی متقابل” در حال اتفاق افتادن است هرچند لزوما به معنای بازی “برد – برد” یکسان نیست چرا که قدرت بازیگران نابرابر است.

وی با اعلام اینکه،  بخش بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی طی یک برنامه بلند مدت در حال تلاش برای همکاری از طریق امضای تفاهم نامه های مشترک با دانشگاه ها و پژوهشکده های کشورهای دیگر همچون اسپانیا، ژاپن و روسیه در جهت همکاری های بین المللی برای جذب دانشجو است، گفت: اگر طرح هایی همانند طرح “آموزش عالی در ایران” تقویت شود و تداوم یابد، اتاق های فکر در جهت تکمیل این فرصت ها به وجود خواهد آمد.

“عنایت الله شعبانی” نماینده کارگروه “آموزش عالی در ایران” و مدیر توسعه امور بین الملل دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز در گفت وگو با ایرنا با اشاره به ظرفیت های مناسب دانشگاه های ایران در حوزه پذیرش دانشجوی خارجی، گفت: 13 تن از استادان دانشگاه علوم پزشکی تهران جزو یک درصد از دانشمندان برتر جهان هستند، در صورتی که اغلب دانشگاه های بین المللی دنیا چنین ظرفیتی ندارند و باید از این ظرفیت برای جذب دانشجوی خارجی استفاده کرد.

وی با اشاره به اینکه معرفی و تبلیغات در امر پذیرش دانشجوی خارجی بسیار مهم است، کسب استانداردهای بین المللی همچون “زبان بین الملل” و “فضا و امکانات بین الملل” را هم در این امر مهم دانست.

عضو گروه روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی نیز با اشاره به نقاط قوت و جایگاه این دانشگاه در ایران و جهان، ضعف زبان انگلیسی را یکی از بزرگترین نقاط ضعف در راه جذب دانشجویان خارجی دانست و گفت: ارائه دوره های پژوهش محور و ارتباط مستقیم دانشجو و استاد می تواند تا حدودی این ضعف را برطرف کند.

وی در ادامه گفت دیپلماسی علمی ابعاد گسترده ای دارد و یکی از ابعاد آن جذب و تبادل دانشجویان خارجی و راه جدید برای حضوربیشتر به لحاظ علمی در حوزه های مختلف حتی در حوزه های دین و سیاست است.

 با توجه به نظرات کارشناسان این حوزه، به نظر می رسد برای رسیدن به اهداف مدنظر در “دیپلماسی علمی و جذب بیش از پیش دانشجوی خارجی” حضور بیشتر  دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در مجامع بین المللی و در جای جای جهان باید تقویت شود.

عباس قنبری باغستان، رایزن علمی ایران در شرق آسیا، معتقد است که حضور دانشگاه های ایران در نمایشگاه آموزش عالی استار مالزی نیز با همین هدف و در راستای بین المللی شدن دانشگاه ها انجام شده و امیدواریم با استفاده از تجربه این کشور بتوانیم گام های موثری در جذب دانشجوی خارجی برداریم.

وی می افزاید: در زمینه جذب دانشجوی بین المللی؛ مشکلاتی همچون “بروکراسی داخلی”، “آیین نامه های قدیمی” و “عدم آشنایی با تغییرات بنیادین در عرصه آموزشی در فضای رقابتی بین المللی” به مراتب بیشتر از موانع خارجی تاثیرگذار است به طوریکه که ما نیاز به یک اقدام سریع هدفند و جدی برای رفع آنها  داریم. به عنوان مثال، بسیاری از معضلات همچون “زبان” به عنوان ابزار علمی، مشکلات اقامتی دانشجویان خارجی به لحاظ فرهنگی، اجتماعی و …، با کمی کسب تجربه از کشورهای موفق قابل حل است.

رایزنی علمی ایران در شرق آسیا با اشاره به حضور دانشگاه های بزرگ و معتبر جهان در کشورهای منطقه خاورمیانه وآسیای مرکزی در قالب شعبات بین المللی یا اعطای رشته و مدرک مشترک، خاطرنشان ساخت که فرصت برای بین المللی سازی دانشگاه ها بسیار کم است و اگر دیر اقدام شود، عمده دانشجویان جذب اینگونه دانشگاه ها در کشورهای رقیب همچون ترکیه، عمان، عربستان و قطر خواهند شد.