مروری بر فعالیت‌های یک‌سال اخیر حوزه بین‌الملل دانشگاه/ دکتر آیتی: تعادل بین کمیت و کیفیت برونداد علمی دانشگاه از موارد مهم برای بهبود جایگاه دانشگاه در عرصه بین‌الملل است

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران معاونت بین الملل، دکتر محمدحسین آیتی معاون بین‌الملل دانشگاه علوم پزشکی تهران با حضور در استودیو شفآ در گفتگو با خبرنگار روابط عمومی با اشاره به «تعریف رتبه‌بندی دانشگاهی»؛ گفت: دانشگاه‌ها نهادهایی هستند که زمینه‌های تحقق سیاست‌های توسعه‌ای را فراهم می‌کنند، بنابراین همواره با محیط رقابتی شدید و چالشی در سطح ملی و بین‌المللی روبرو هستند. این رقابت، نظام جدیدی از ارزیابی دانشگاه‌ها را ایجاد کرده که به رتبه‌بندی دانشگاه‌ها معروف است.
وی افزود: رتبه‌بندی به معنای شناخت جایگاه یک مؤسسه در مقایسه با سایر مؤسسه‌ها، بر پایه اندازه‌گیری ترکیبی از معیارها و شاخص‌ها است که در نهایت فهرستی از اسامی دانشگاه‌ها و مؤسسات به‌صورت رتبه‌بندی شده ارائه می‌شود.
دکتر آیتی به «اهمیت و کاربرد نظام‌های رتبه‌بندی» پرداخت و یادآور شد: هرچند نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی تمامی ابعاد فعالیت‌های یک دانشگاه را مورد سنجش قرار نمی‌دهند؛ اما نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت. ماهانه میلیون‌ها نفر از سیاست‌گذاران، دانشجویان، اعضای هیئت‌علمی و پژوهشگران به وبگاه‌های رتبه‌بندی مراجعه می‌کنند تا از رتبه دانشگاه‌ها مطلع شده و آن‌ها را مورد ارزیابی قرار دهند. هم‌اکنون آن‌ها به مرجعی برای تعیین شایستگی عملکرد دانشگاه‌ها در سراسر دنیا تبدیل شده‌اند؛ اهمیت رتبه در نظام‌های رتبه‌بندی فقط به ارزش آن برای تعاملات علمی محدود نمی‌شود؛ بلکه از بعد اقتصادی نیز حائز اهمیت است.
وی در ادامه با بیان اینکه تجارت دانشجویان بین‌المللی یک تجارت 300 میلیارد دلاری در سال است؛ تصریح کرد: تعداد دانشجویان بین‌المللی در سال 2019 بالغ بر 6 میلیون نفر تخمین زده شد و پیش‌بینی می‌شود که این تعداد در سال 2030 به 7 میلیون دانشجو برسد. دانشگاه‌هایی که رتبه بالاتری را در نظام‌های رتبه‌بندی به خود اختصاص داده‌اند همان‌هایی هستند که دانشجویان بین‌المللی بیشتری نیز دارند.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه گفت: باتوجه‌ به اینکه هزینه‌های تحصیل در دانشگاه‌های برتر بسیار بالاتر از دانشگاه‌هایی است که در رتبه‌های پایین‌تری قرار دارند، اما اعداد ارقام نشان می‌دهند که دانشگاه‌های برتر، مقصد اول دانشجویان بین‌المللی هستند، زیرا مدارک اخذ شده از دانشگاه‌هایی که در رتبه‌های بالاتری قرار دارند عمدتاً اعتبار بیشتری هم دارند.
وی در ادامه به «ویژگی‌های نظام‌های رتبه‌بندی» اشاره کرد و افزود: هرچند برخی شاخص‌ها در نظام‌های رتبه‌بندی شبیه‌اند، اما تفاوت‌های زیادی نیز با یکدیگر دارند، نظام‌های رتبه‌بندی از لحاظ میزان مرجعیت با یکدیگر تفاوت عمده‌ای دارند. برخی از این نظام‌ها ماهانه پذیرای میلیون‌ها مراجعه هستند و در مقابل بازدید از برخی نظام‌های رتبه‌بندی در ماه به هزار هم نمی‌رسد. این مسئله ایجاب می‌کند تا سرمایه‌گذاری بر روی نقاطی صورت می‌گیرد که بیشترین نرخ بازگشت را داشته باشد؛ بنابراین پاسخ به این سؤال که کدام نظام‌های رتبه‌بندی بیشتر توسط سیاست‌گذاران، پژوهشگران، اعضای هیئت‌علمی، دانشجویان و صنایع به‌منظور سنجش میزان اعتبار یک دانشگاه مورداستفاده قرار می‌گیرند از اهمیت برخوردار است.
دکتر آیتی با بیان اینکه «نظام‌های رتبه‌بندی به‌صورت دائم در حال تغییر هستند»؛ خاطرنشان کرد: دانشگاه‌های رتبه‌بندی شده به‌صورت مرتب در حال بهبود عملکردشان برحسب شاخص‌ها در نظام‌های رتبه‌بندی هستند و دانشگاه‌های جدیدی نیز به‌صورت مرتب به رتبه‌بندی‌ها وارد می‌شوند که این امر باعث رقابت شدید برای حضور دانشگاه‌ها در این نظام‌ها شده است.
وی با اشاره به «وضعیت دانشگاه به لحاظ علمی و جایگاه آن در نظام‌های رتبه‌بندی»؛ گفت: دانشگاه علوم پزشکی تهران یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های کشور و واحدهای آموزشی و پژوهشی در دنیا است، این دانشگاه بر اساس پایگاه استنادی اسکوپوس و کلاریویت آنالیتیکس  (ISI)، از حیث تعداد مقالات منتشر شده در معتبرترین مجلات و کنفرانس‌های دنیا جایگاه دوم کشور را در اختیار دارد. این آمار بر پایه اطلاعات دوره پنج‌ساله 2017 تا 2021 به‌دست‌آمده است. بر اساس پایگاه Incites دانشگاه علوم پزشکی تهران رتبه 283 دنیا از لحاظ تعداد مقالات در همان دوره زمانی را کسب کرده است.
دکتر آیتی ادامه داد: دانشگاه علوم پزشکی تهران بر اساس آخرین رتبه‌های اعلامی در رتبه‌بندی شانگهای جهانی در رسته 401-500 که نسبت به ویرایش 2021 همین نظام 100 پله ارتقا داشته است و بعد از دانشگاه تهران جایگاه دوم کشور را به خود اختصاص داده است. همچنین در حوزه‌های داروسازی، پرستاری، بهداشت عمومی، پزشکی بالنی، مهندسی زیست‌پزشکی و علوم غذایی این نظام رتبه‌بندی، موفق به کسب رتبه شده است.
وی تأکید کرد: نظام رتبه‌بندی جهانی شانگهای تعداد هزار دانشگاه برتر دنیا را بر اساس پنج معیار فارغ‌التحصیلان دارای جایزه نوبل و فیلدز، پژوهشگران دارای جایزه نوبل و فیلدز، انتشار در مجلات نیچر و ساینس، انتشار در مجلات  SSCI، SCI  و سرانه عملکرد دانشگاه رتبه‌بندی کرده است که از ایران فقط 11 دانشگاه موفق به کسب جایگاه در این نظام شده‌اند؛ دانشگاه تهران در رأس و دانشگاه علوم پزشکی تهران بعد از دانشگاه تهران رتبه دوم را بین 11 دانشگاه حاضر ایرانی به خود اختصاص داده است.
معاون بین‌الملل دانشگاه با اشاره به اینکه «ویژگی‌های نظام رتبه‌بندی شانگهای این است که گردآوری داده‌های مورد ارزیابی باتکیه ‌بر خود اظهاری دانشگاه‌های نمی‌باشد»؛ گفت: بیشترین امتیاز رتبه دانشگاه از محل انتشاراتش در مجلات SSCI و SCI به ‌دست ‌آمده است که تقریباً 68 درصد امتیاز رتبه دانشگاه را شامل می‌شود؛ بنابراین همبستگی عمیقی بین رتبه دانشگاه و انتشار در مجلات مدنظر این نظام رتبه‌بندی وجود دارد.
وی افزود: دانشگاه علوم پزشکی تهران در معیار انتشار در مجلات ساینس و نیچر، از شاخص¬های نظام رتبه‌بندی جهانی شانگهای، نیز رشد قابل‌ملاحظه‌ای نسبت به ویرایش سال قبل این نظام داشته است؛ 6 درصد از امتیاز رتبه دانشگاه از این معیار سرچشمه می‌گیرد، هدایت خروجی علمی دانشگاه به سمت چاپ مقاله در مجلات نیچر و ساینس می‌تواند نقش مهمی در ارتقا رتبه دانشگاه داشته باشد؛ همچنین در معیار پژوهشگران پر استناد این نظام رتبه‌بندی، رشد معنی‌داری را نسبت به سال قبل تجربه کرد.
دکتر آیتی در خصوص رتبه‌بندی جهانی تایمز یادآور شد: برخی از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور باتکیه‌بر شاخص استناد در این رتبه‌بندی توانسته‌اند رتبه نسبتاً بالایی را به خود اختصاص دهند، این دانشگاه‌ها امتیاز کامل این معیار (100) را کسب کرده‌اند و این در حالی است که دانشگاه علوم پزشکی تهران تقریباً نیمی از امتیاز کل (48) را به دست آورده است. این نظام رتبه‌بندی برای سنجش شاخص مذکور به تعداد استنادات توجهی ندارد؛ بلکه به میزان اثرگذاری استنادهای دریافتی می‌پردازد و میانگین متوسط استنادات مقالات دانشگاه در بازه زمانی و گروه موضوعی مشخص را در نظر می‌گیرد. منظور از اثرگذاری استنادی مقالات، همان کیفیت آن‌ها است که از طریق تعداد استنادهای دریافتی در رشته موضوعی خاص سنجیده می‌شود.
وی افزود: دانشگاه علوم پزشکی تهران بهترین جایگاه را در شاخص آموزش نظام رتبه‌بندی جهانی تایمز کسب کرده و فراتر از سایر دانشگاه‌های ایرانی حاضر در این رتبه‌بندی، جایگاه نخست کشوری را به خود اختصاص داده است. 50 درصد از امتیاز این معیار از طریق خود اظهاری و 50 درصد دیگر از طریق نظرسنجی تعیین می‌شود. در شاخص پژوهش نیز دانشگاه بهترین عملکرد را نسبت به دانشگاه‌های علوم پزشکی حاضر در این رتبه‌بندی داشته است. شهرت پژوهش، درآمد حاصل از پژوهش و بهره‌وری پژوهشی امتیاز معیار پژوهش را تعیین می کنند.
دکتر آیتی در ادامه گفت: رتبه‌بندی‌های مطرح بیش از هر چیز نتایج فعالیت‌های تحقیقاتی دانشگاه¬ها را می‌سنجند و رتبه‌بندی‌های مذکور نیز از این قاعده مستثنا نیستند. دانشگاه علوم پزشکی تهران به لحاظ حجم کل انتشارات بین‌المللی جایگاه خوبی در دنیا دارد، اما در مقایسه با این حجم از انتشارات، در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی رتبه‌ای در خور پتانسیل کم‌نظیری که دارد کسب نکرده است. بهترین عملکرد دانشگاه علوم پزشکی تهران در نظام رتبه‌بندی جهانی تایمز در معیار آموزش و کمترین عملکرد آن در معیار استناد است. نظام‌های رتبه‌بندی در محاسبه استنادها میزان انتشارات دانشگاه در رشته‌های موضوعی را نیز لحاظ می‌کنند تا حجم بالای انتشارات در یک‌رشته موضوعی جایگاه دانشگاه را به‌صورت فزاینده افزایش ندهد. استنادها قبل از مقایسه نرمال‌سازی می‌شوند؛ بنابراین تعادل بین کمیت و کیفیت برونداد علمی دانشگاه از موارد مهم برای بهبود جایگاه دانشگاه در نظامهای رتبه‌بندی بین‌المللی است. انتخاب موضوع تحقیق، متناسب با روندهای توسعه علم در دنیا از اهمیت بسزایی برخوردار است، همچنین شناسایی و حفظ محققانی در جمع پراستنادترین های دنیا نیز از مواردی است که دانشگاه باید در دستور کار خود قرار دهد.
دانشگاه علوم پزشکی تهران باتکیه ‌بر ظرفیت‌های بالای خود و نیز با بالفعل کردن پتانسیل‌هایش می‌تواند به جایگاه واقعی خود در نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی نزدیک شود.
 اهم دستاوردهای یک‌ساله حوزه بین‌الملل دانشگاه
دکتر آیتی در ادامه به دستاوردهای یک‌ساله حوزه بین‌الملل دانشگاه پرداخت و گفت: ارتقای 100 پله‌ای دانشگاه علوم پزشکی تهران در رتبه‌بندی جهانی شانگهای 2022 که در نهایت، این دانشگاه موفق به کسب رتبه 500-401 جهانی و دوم کشوری شد. همچنین دانشگاه علوم پزشکی تهران در گزارش 2022 نظام رتبه‌بندی QS، در حیطه علوم زیستی و پزشکی رتبه 282 جهانی را به دست آورد.
وی با اشاره به رکورد جذب بیشترین دانشجوی خارجی کشور در دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ تصریح کرد: بیش از یک هزار و 1300 دانشجوی بین‌الملل از 50 کشور در این دانشگاه تحصیل می‌کنند، در ضمن دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت دانشگاه شامل روتیشن های بالینی و مدارس تابستانی، مورد استقبال دانشجویانی از کشورهای مختلف قرار گرفت؛ همچنین رشته‌های جدید شامل، کارشناسی ارشد سلامت از راه دور، کارشناسی ارشد انفورماتیک پرستاری، کارشناسی ارشد آموزش پزشکی، فوق‌تخصص مراقبت‌های ویژه، فلوشیپ پوست اطفال و دکترای تخصصی هوش مصنوعی در علوم پزشکی، ویژه دانشجویان بین‌الملل دانشگاه راه‌اندازی شد.  
دکتر آیتی با بیان اینکه در 17 حوزه موضوعی، دانشگاه علوم پزشکی تهران موفق به کسب جایگاه نخست کشوری در  نظام رتبه‌بندی یورپ شد؛ تأکید کرد: کسب جایگاه 300-201 جهانی در رشته‌های بهداشت عمومی، پرستاری، علوم و فناوری غذایی و مهندسی زیست‌پزشکی و رتبه 400-301 جهانی در رشته‌های پزشکی بالینی، داروسازی و بیوتکنولوژی در نظام رتبه‌بندی موضوعی شانگهای از جمله دستاوردهای مهم دیگر ما بوده است و در قالب برنامه اراسموس پلاس،  5 دانشجو به دانشگاه‌های اسپانیا و یونان و 7 عضو هیئت‌علمی به دانشگاه‌های هلند، اسپانیا و یونان اعزام شدند و با جذب  8 استاد بین‌المللی از کشورهای آلمان، ایتالیا، استرالیا، و امریکا، در مجموع تعداد اساتید مدعو بین‌المللی دانشگاه به 108 نفر رسید.
وی با بیان اینکه دانشگاه علوم پزشکی تهران از حدود سال‌های 1390 به بعد علاقه‌مند بوده است که در کشور عراق شعبه‌ای را برای فعالیت داشته باشد؛ تأکید کرد: با مذاکرات صورت گرفته شعبه بین‌الملل دانشگاه علوم پزشکی تهران در شهر کربلا با نام دانشگاه سبطین (ع)، با همکاری عتبه حضرت امام حسین (ع) در حال راه‌اندازی است و بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که بین دانشگاه علوم پزشکی تهران و عتبه حضرت امام حسین (ع) شده، سرمایه‌گذاری و همه هزینه‌های جاری و حقوق استادان و کارکنان و … در دانشگاه سبطین با «مرکز سلامت و آموزش پزشکی عتبه» است و مدیریت آموزش و تأمین استاد با دانشگاه علوم پزشکی تهران خواهد بود.